Όταν ο γάλλος πρεσβευτής στην Λισαβόνα, Jean Νicot (1530-1600), έφερε σπόρο καπνού (nicotiana tabacum) ως εξωτικό δώρο στη βασίλισσα της Γαλλίας Αικατερίνη των Μεδίκων, το 1560, χαρακτηρίζοντας τις ιδιότητες του καπνού «θεραπευτικές», δεν φανταζόταν ότι 500 χρόνια μετά, εξαιτίας αυτού του φυτού, θα πέθαιναν πάνω από 3,5 εκατομμύρια άνθρωποι κάθε χρόνο σε όλο τον κόσμο. Από πολύ νωρίς διαπιστώθηκαν οι αρνητικές επιπτώσεις του καπνού, και έχουν γίνει πάρα πολλές μελέτες σχετικές με τις βλαβερές συνέπειες του καπνίσματος. Η θνησιμότητα των καπνιστών είναι 6 φορές υψηλότερη από εκείνη των μη καπνιστών, η δε νοσηρότητά τους σε περίπτωση νοσηλείας πολύ πιο υψηλή.
Το κάπνισμα είναι μια μορφή φαρμακολογικής εξάρτησης, διαφορετική από τις άλλες, όμως αρκετά ισχυρή και βλαπτική. Η ποικιλία των τοξικών χημικών συστατικών που υπάρχουν στον καπνό (~4.000 χημικά, εκ των οποίων 300 καρκινογόνα) αντιστοιχεί στην ποικιλία των σχετικών με το κάπνισμα προβλημάτων υγείας. Πολλές από τις τοξικές χημικές ουσίες απορροφώνται από το αίμα και διεισδύουν στη δομή του δέρματος. Ενώ η εξάρτηση αναπτύσσεται από τη νικοτίνη, τα καρκινογόνα και άλλα βλαπτικά αποτελέσματα οφείλονται στα εισπνεόμενα προϊόντα καύσης.
Το κάπνισμα είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με την εμφάνιση, την πορεία και τη μη ικανοποιητική ανταπόκριση στη θεραπεία πολλών δερματικών καταστάσεων, όπως τη χαμηλή επούλωση τραυμάτων, την ψωρίαση, την ακμή, τον καρκίνο του δέρματος και των γεννητικών οργάνων, τις προκαρκινικές βλάβες και τον καρκίνο του στόματος, την τριχόπτωση και, αναμφίβολα, με τη γήρανση του δέρματος.
Ήδη εδώ και 150 χρόνια, ο Solly (1856) συνέδεσε το κάπνισμα με την πρόωρη γήρανση του δέρματος, και ο Model, το 1985, περιέγραψε το πρόσωπο του καπνιστή «smoker’s face» με:
• Χαρακτηριστικές κάθετες, ακτινοειδώς επεκτεινόμενες ρυτίδες στο δέρμα γύρω από τα χείλη, ρυτίδες με φορά προς τα επάνω στον έξω κανθό, και πολλές παράλληλες λεπτές και βαθιές ρυτίδες στις παρειές.
• Έντονη διαγραφή των οστών του προσώπου.
• Ατροφική, χλωμή επιδερμίδα με φαιό χρώμα.
Το κάπνισμα ασκεί πιθανόν τη βλαπτική του επίδραση, μέσω ερεθιστικών ουσιών, άμεσα στην επιδερμίδα και έμμεσα στο δέρμα με την κυκλοφορία του αίματος.
• Η έντονη ξηρότητα, η θαμπή όψη και η τραχεία υφή συγκαταλέγονται στις άμεσες αρνητικές επιπτώσεις του καπνίσματος, όπως η μείωση ενυδάτωσης της επιδερμίδας.
• Οι ινοβλάστες, κύτταρα ζωικής σημασίας στη σύνθεση κολλαγόνου και ελαστίνης, υφίστανται την αρνητική επίδραση των ελεύθερων ριζών που παράγονται με το κάπνισμα. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την αυξημένη αποδόμηση κολλαγόνου με την ενεργοποίηση ειδικών ενζύμων (MMP1, MMP2 και MMP7) ή δομικές αλλοιώσεις, σύμφωνα με άλλους ερευνητές.
• Το κάπνισμα προκαλεί μείωση των οιστρογόνων και η επίδραση αυτή ίσως να συμβάλλει έμμεσα στη μείωση σύνθεσης κολλαγόνου, με αποτέλεσμα πρόωρη χαλάρωση και ρυτίδες.
• Η νικοτίνη ενοχοποιείται κυρίως για την αγγειοσυσταλτική δράση του καπνίσματος, με αποτέλεσμα να μειώνεται η παροχή αίματος και η επιδερμίδα να μην οξυγονώνεται αρκετά. Συνέπεια της υποξαιμίας αφενός και της στέρησης θρεπτικών ουσιών αφετέρου είναι να διαταράσσονται οι φυσιολογικοί ρυθμοί του κυτταρικού μεταβολισμού και να εμφανίζονται τα πρώτα σημάδια γήρανσης.
Το κάπνισμα, με οποιαδήποτε μορφή και αν γίνεται (τσιγάρο, πούρο κ.ά.), προκαλεί μείωση του αντιοξειδωτικού μηχανισμού άμυνας του δέρματος, μειώνει τα επίπεδα της βιταμίνης Α και εμποδίζει την απορρόφηση της βιταμίνης C, που είναι απαραίτητη στο δέρμα. Επίσης, έχει αρνητικές επιπτώσεις και στα εξαρτήματα του δέρματος, δηλαδή τρίχες (απώλεια μαλλιών, γκρίζα μαλλιά) και νύχια (κίτρινα νύχια). Στις γυναίκες παρατηρείται αρρενοποίηση του προσώπου με αυξημένη τριχοφυΐα και τραχύτητα της επιδερμίδας. Όλα αυτά οδηγούν στο συμπέρασμα ότι το κάπνισμα είναι ένας από τους εξωγενείς παράγοντες που επιταχύνουν τους μηχανισμούς γήρανσης. Υποστηρίζεται ότι προσθέτει 10 έως 20 χρόνια στην εμφάνισή μας.
Οι ενδογενείς παράγοντες γήρανσης (ηλικία, DNA κ.ά.) δεν μπορούν να διακοπούν, και γι’ αυτό δύσκολα μπορούμε να αποτρέψουμε τις συνέπειές τους. Όμως μπορούμε να κάνουμε πολλά για την προστασία του δέρματος από εξωγενείς παράγοντες και, στην προκειμένη περίπτωση, όσον αφορά το κάπνισμα, να «σβήσουμε» τη σχέση του μαζί μας.
Οι λόγοι που οδηγούν στη διακοπή του καπνίσματος είναι διαφορετικοί για τον κάθε άνθρωπο. Συνήθως, αυτό που ενισχύει την απόφαση είναι λόγοι υγείας. Στην εποχή μας, που προβάλλεται έντονα το πρότυπο της διαχρονικής νεότητας, ας αποτελέσει επιπλέον κίνητρο για τη διακοπή του καπνίσματος η υγιής, όμορφη επιδερμίδα.
Τα οφέλη είναι σημαντικά και ποικίλα:
• Το χρώμα της επιδερμίδας βελτιώνεται και το δέρμα αποκτά τη χαμένη του λάμψη και ελαστικότητα. Επιβραδύνεται σημαντικά ο σχηματισμός νέων ρυτίδων.
• Τα μαλλιά γίνονται πιο υγιή.
• Τα νύχια και τα δάχτυλα ξαναβρίσκουν το φυσιολογικό τους χρώμα, αφού υποχωρεί η κιτρινίλα.
• Η κυτταρίτιδα, ο εφιάλτης των γυναικών, βελτιώνεται με τη διακοπή του καπνίσματος και, μάλιστα, αν συνδυαστεί με άσκηση και σωστή διατροφή.
Ασφαλώς, υπάρχουν προϊόντα και μέθοδοι που βοηθούν να βρει το δέρμα τη χαμένη του ΥΓΕΙΑ= ΟΜΟΡΦΙΑ. Όμως, επειδή δεν έχει βρεθεί το θαυματουργό «συστατικό» που να σβήνει εντελώς τις φθορές του δέρματος από τους βλαπτικούς παράγοντες όπως το κάπνισμα, ας γίνει όπλο η ομορφιά για να σκοτώσει το τσιγάρο.
Ελένη Πολυχρονάκη, δερματολόγος-αφροδισιολόγος
