Η καπνιστική συνήθεια αποτελεί μάστιγα της σύγχρονης εποχής, που έχει σοβαρές επιπτώσεις τόσο στην υγεία, όσο και στην οικονομία, παγκοσμίως. Σήμερα υπάρχουν πάνω από ένα δισεκατομμύριο καπνιστές στον κόσμο και, συνολικά, η χρήση των προϊόντων του καπνού αυξάνεται, με την επιδημία να μεταφέρεται στις αναπτυσσόμενες χώρες. Είναι γνωστός ο αιτιολογικός συσχετισμός του καπνίσματος με τη Χρόνια Αποφρακτική Πνευμονοπάθεια (ΧΑΠ), τα καρδιαγγειακά νοσήματα και με πολλές μορφές καρκίνου (πνεύμονος, ουροδόχου κύστης, λάρυγγος κ.ά.).
Τα ευρήματα από μία σειρά μεγάλων ερευνών επιβεβαιώνουν τα οφέλη που προκύπτουν από τη διακοπή του καπνίσματος για την υγεία. Ύστερα από 15 χρόνια αποχής, οι πρώην καπνιστές έχουν τις ίδιες πιθανότητες με τους μη καπνιστές να έχουν βεβαρημένη υγεία, και ο κίνδυνος θνητότητας επιστρέφει σχεδόν στο ίδιο επίπεδο με τους μη καπνιστές. Έτσι επιβεβαιώνονται όχι μόνο τα οφέλη από τη διακοπή του καπνίσματος, αλλά φαίνεται και ο προστατευτικός ρόλος τής όσο το δυνατόν νωρίτερης διακοπής. Παρ’ όλα αυτά, από τα συμπεράσματα των παραπάνω μελετών φάνηκαν διαφορές στη θνητότητα μεταξύ των διάφορων ομάδων που είχαν διακόψει το κάπνισμα για πάνω από 15 χρόνια. Έτσι, ενώ οι καμπύλες επιβίωσης έδειξαν παρόμοια διάρκεια ζωής μεταξύ των ατόμων που διέκοψαν νωρίς και των ηπίων καπνιστών, τα άτομα που διέκοψαν νωρίς είχαν σημαντικά μεγαλύτερη πιθανότητα επιβίωσης συγκριτικά με τους μέτριους καπνιστές ηλικίας 81-85, όπως και αυτοί που απείχαν για πάνω από 25 και 40 έτη μετά τη μέση ηλικία διακοπής γι’ αυτές τις ομάδες. Αυτό υπονοεί ότι ύστερα από μία μακρά περίοδο αποχής η θνητότητα στους πρώην καπνιστές ίσως επιστρέφει σχεδόν στο ίδιο επίπεδο με τους μη καπνιστές, όπως επίσης ότι όσο νωρίτερα ένας καπνιστής διακόψει το κάπνισμα, τόσο μεγαλύτερα είναι τα οφέλη που έχει στην υγεία του.
Πιο αναλυτικά:
Η Χρόνια Αποφρακτική Πνευμονοπάθεια (ΧΑΠ) οφείλεται σε ανώμαλη φλεγμονώδη αντίδραση των πνευμόνων σε βλαβερά σωματίδια και αέρια, με τη συντριπτική πλειονότητα (85-90%) να οφείλεται στο κάπνισμα. Η ΧΑΠ έχει πάρει χαρακτήρες επιδημίας και εφόσον ο πιο σοβαρός αιτιολογικός της παράγοντας είναι το κάπνισμα, η διακοπή του αποτελεί την πιο αποτελεσματική θεραπεία της. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ), 80 εκατομμύρια άνθρωποι πάσχουν από μέτρια έως σοβαρή ΧΑΠ σε όλο τον κόσμο. Πάνω από 3 εκατομμύρια άνθρωποι πέθαναν από ΧΑΠ το 2005, αριθμός που αντιστοιχεί στο 5% όλων των θανάτων, ενώ υπολογίζεται ότι έως το 2020 θα αποτελεί την τρίτη κατά σειράν αιτία θανάτου, παγκοσμίως. Υπάρχουν σοβαρές ενδείξεις ότι ο βαθμός εξέλιξης της ΧΑΠ μπορεί να μειωθεί όταν οι ασθενείς που είναι σε κίνδυνο να αναπτύξουν τη νόσο σταματήσουν το κάπνισμα, ενώ οι καπνιστές έχουν 50% κίνδυνο να αναπτύξουν ΧΑΠ κατά τη διάρκεια της ζωής τους. Τέλος, υπάρχουν σημαντικές ενδείξεις ότι με τη διακοπή του καπνίσματος ο κίνδυνος ανάπτυξης ΧΑΠ μειώνεται κατά το ήμισυ.
Σχετικά με τον κίνδυνο ανάπτυξης καρκίνου του πνεύμονος, παρόλο που μπορεί να χρειαστούν 10 έως 30 χρόνια αποχής για τους πρώην καπνιστές για να φτάσουν τους μη καπνιστές, σταματώντας το κάπνισμα οποιαδήποτε στιγμή μειώνεται σημαντικά αυτός ο κίνδυνος ανάπτυξης καρκίνου του πνεύμονος.
Το κάπνισμα αποτελεί την πρώτη και πιο εύκολα αποφευκτέα αιτία θνητότητας από καρδιαγγειακά νοσήματα σε όλο τον κόσμο. Οι καπνιστές έχουν τουλάχιστον διπλάσιο κίνδυνο ανάπτυξης ισχαιμικής καρδιοπάθειας σε σχέση με τους μη καπνιστές και έχουν διπλάσιο με τετραπλάσιο κίνδυνο αιφνίδιου θανάτου. Οι επιπτώσεις του καπνίσματος στον κίνδυνο ανάπτυξης εμφράγματος του μυοκαρδίου είναι μεγαλύτερες στους νεώτερους καπνιστές. Τα οφέλη από τη διακοπή του καπνίσματος στο καρδιαγγειακό σύστημα έχουν τεκμηριωθεί εδώ και πολλά χρόνια. Ο κίνδυνος ανάπτυξης εμφράγματος του μυοκαρδίου μειώνεται ταχύτατα μετά τη διακοπή του καπνίσματος. Ο μεγαλύτερος κίνδυνος μειώνεται κατά 50% περίπου μετά από έναν χρόνο αποχής και συνεχίζει να μειώνεται σταδιακά, έτσι ώστε μετά από 5-10 χρόνια εξισώνεται με αυτόν που έχει ένα άτομο που δεν έχει ποτέ καπνίσει. Η διακοπή του καπνίσματος μειώνει τον κίνδυνο αγγειακού εγκεφαλικού επεισοδίου στο επίπεδο των μη καπνιστών μετά από πέντε χρόνια. Είναι σημαντικό να γίνει κατανοητό ότι ο εθισμός στη νικοτίνη είναι τόσο δυνατός, όσο και ο εθισμός σε ουσίες όπως η κοκαΐνη και η ηρωίνη. Η δύναμη του εθισμού στη νικοτίνη φαίνεται από το γεγονός ότι το 50-70% των καπνιστών υποτροπιάζουν μετά από έμφραγμα του μυοκαρδίου, με το 40% να το κάνει όσο ακόμη νοσηλεύονται στο νοσοκομείο. Μεταξύ όλων των καπνιστών μόνο το 2% των προσπαθειών διακοπής που γίνονται χωρίς ιατρική βοήθεια καταλήγουν σε αποχή για έναν χρόνο.
Πολλές μελέτες έχουν γίνει και για το κάπνισμα των γυναικών κατά την εγκυμοσύνη, οι οποίες επιβεβαιώνουν τον αυξημένο κίνδυνο για τα νεογέννητα μητέρων που καπνίζουν και τη σχεδόν πλήρη αντιστροφή του κινδύνου όταν αυτές σταματήσουν νωρίς. Συγκεκριμένα, εάν οι καπνίστριες μητέρες σταματήσουν το κάπνισμα κατά τη διάρκεια ή και πριν από το πρώτο τρίμηνο της κύησης, η επίδραση του καπνίσματος που οδηγεί σε λιποβαρή νεογέννητα μπορεί να αντιστραφεί σχεδόν πλήρως. Αυτή η πληροφορία θα μπορούσε να αποτελέσει ισχυρό μήνυμα για την ενθάρρυνση των μητέρων να διακόψουν το κάπνισμα, προκειμένου να έχουν υγιή μωρά. Το χαμηλό βάρος γέννησης συχνά οδηγεί σε μακροχρόνιες νοσηλείες σε παιδιατρικές κλινικές, αλλά και σε μονάδες εντατικής νεογνών, και αποτελεί σημαντικό παράγοντα κινδύνου που αυξάνει τόσο τη θνητότητα, όσο και τη θνησιμότητα των βρεφών. Επιπλέον οφέλη στα μικρά παιδιά από τη διακοπή του καπνίσματος των μητέρων τους περιλαμβάνουν τη μείωση του παθητικού καπνίσματος, όπως επίσης και του κινδύνου του συνδρόμου τού αιφνίδιου θανάτου των νεογνών, των παθήσεων του αναπνευστικού συστήματος και ιδιαίτερα των λοιμώξεων. Επιπλέον, έχει βρεθεί ότι το κάπνισμα στους άνδρες μπορεί να βλάψει το σπέρμα και να μειώσει τη γονιμότητα.
Δεν θα πρέπει να παραλείψουμε και την επίδραση του καπνίσματος στην εξωτερική εμφάνιση. Οι βαρείς καπνιστές έχουν σχεδόν 10 φορές περισσότερες ρυτίδες σε σχέση με τους μη καπνιστές της ίδιας ηλικίας, τόσο γύρω από τα μάτια, όσο και γύρω από το στόμα, και επιπλέον παρουσιάζουν αφυδάτωση του δέρματος και διαταραχές όσφρησης, αλλοιώσεις που μπορούν να αναστραφούν με την όσο το δυνατό νωρίτερη διακοπή του καπνίσματος.
Τέλος, έχουν γίνει μελέτες που έχουν υπολογίσει τα πολύ σημαντικά άμεσα και έμμεσα οικονομικά οφέλη που προκύπτουν από τη διακοπή του καπνίσματος για την κοινωνία. Αυτά έχουν να κάνουν με την εξοικονόμηση χρημάτων, τη μακροζωία και την παραγωγικότητα των ατόμων που διέκοψαν το κάπνισμα, ιδιαίτερα κατά τις νεαρές ηλικίες, καθώς και τη σπάνια χρήση των υπηρεσιών υγείας από αυτά τα άτομα για τα νοσήματα που σχετίζονται με το κάπνισμα.
Για όλους τους παραπάνω λόγους, καθημερινά εκπονούνται εκστρατείες ενημέρωσης κατά του καπνίσματος, ενώ λειτουργούν πολλά αντικαπνιστικά ιατρεία που προσφέρουν σημαντική βοήθεια στους καπνιστές. Υπάρχουν ειδικά προγράμματα που περιλαμβάνουν από την απλή συμβουλευτική παραίνεση μέχρι τη χρήση φαρμακευτικών σκευασμάτων. Η έρευνα συνεχίζεται για την ανεύρεση ακόμη πιο αποτελεσματικών φαρμάκων.
Δανάη Μπισιρτζόγλου, πνευμονολόγος, επιμελήτρια Α’, ΑΟΝΑ «O AΓΙΟΣ ΣΑΒΒΑΣ»
